Ονειρευόμενοι με τα Μάτια Ανοιχτά

Σε όσους μας ρωτούν «τι είναι η Θεραπεία μέσω της Φωτογραφίας», καταλήξαμε στο ότι η καλύτερη και πιο ακριβής περιγραφή της είναι ότι ομοιάζει με την ονειρική διαδικασία. Η φωτογραφική μηχανή, που θα την ονομάσουμε εδώ ο «ονειρευόμενος νους» ή ο «φωτογραφικός νους», επεξεργάζεται, υποκινούμενος από το ασυνείδητό μας, αλλά και τοποθετούμενος εν μέρει συνειδητά, τα ερεθίσματα, τα σύμβολα, τα αντικείμενα, με έναν τρόπο που γεφυρώνει τον εσωτερικό με τον εξωτερικό μας κόσμο, σε μια απόπειρα να κρατηθεί ο ψυχισμός σε ισορροπία, ώστε να παραμένει το δυνατόν πιο υγιής.

Η φωτογραφική μηχανή είναι ο «ονειρευόμενος νους», ο αμαξάς, όπως έλεγε ο Φρόιντ, που ορίζει την ισορροπία, όπως και την πορεία της άμαξας και των αλόγων της. Όπου άλογα, αναφερόμαστε στις παρορμήσεις, τα ένστικτα, την ασυνείδητη ζωή που με ορμή θέλουν να ξεχυθούν προς τα έξω και να εκφραστούν, χωρίς έλεγχο για το αν θα εκφραστούν αρνητικά ή θετικά ή αν αυτό που θα εκφραστεί θα είναι με οποιονδήποτε τρόπο κοινωνικά ανάρμοστο. Όπου άμαξα, αναφερόμαστε στην κοινωνική, οικογενειακή ή άλλη πολιτιστική σύμβαση που μας κρατά κόσμιους και λειτουργικούς στην σχέση μας με τους άλλους, μέσα στις διαφόρων ειδών ομάδες στις οποίες συμμετέχουμε.

Στη Θεραπεία μέσω της Φωτογραφίας, τα άλογα ενυπάρχουν μέσα μας, αλλά και στο περιβάλλον, ως σύμβολα τα οποία εκφράζουν τα ένστικτα και τις παρορμήσεις μας. Πάνω σε αυτά τοποθετούμε και τα βιώματά μας, τις μνήμες μας, ώστε αποκτούν έναν πιο προσωπικό, εκτός από τον συλλογικό τους, χαρακτήρα. Ο Γιούνγκ έλεγε πως δεν υπάρχει μία και μόνη ερμηνεία των συμβόλων. Αυτό, διότι, όχι μόνο το κάθε σύμβολο έχει ξεχωριστή σύνδεση με το πρόσωπο που το σκέφτεται, το βλέπει ή το ονειρεύεται, αλλά και γιατί, το ασυνείδητό μας είναι ανεξάντλητο. Εμείς, ως συνειδητοί χρήστες της φωτογραφικής μηχανής, είμαστε η άμαξα που έχει σκοπό, θέλει να τοποθετείται στο περιβάλλον με έναν αποδεκτό τρόπο, θέλει να συνδέεται με τους άλλους έτσι ώστε να μην ξεφεύγει καταστροφικά από τις ράγες της κοινωνικής συνθήκης και σύμβασης.

Η συνειδητή επιθυμία είναι να ενταχθούμε στο κοινωνικό σύνολο μέσα από την χρήση των συμβολισμών. Ο φωτογραφικός φακός, όμως, σε αυτήν την περίπτωση, είναι ο αμαξάς, ο «ονειρευόμενος νους», που λειτουργεί εξισορροπητικά και, εν μέρει, σχεδόν αυτόνομα, μεταξύ του ασυνείδητου κόσμου μας, όπως αυτός επενδύεται και εκφράζεται μέσα από τα σύμβολα, από την μία, και, από την άλλη, της συνειδητής ψυχικής μας λειτουργίας που, πολλές φορές, καταπιέζει τον εσωτερικό μας κόσμο.

Μια παρόμοια διαδικασία συμβαίνει όταν ονειρευόμαστε. Τα όνειρα είναι ο κατεξοχήν χώρος μέσα στον οποίο μπορεί η ψυχή να εκφράσει τα ανείπωτα, τα απονενοημένα, τα ενοχικά, τα παρορμητικά και τα δύσπεπτα κομμάτια της. Το κάνει αυτό χρησιμοποιώντας σύμβολα, τα οποία φέρουν νοήματα, έννοιες, συναισθήματα, βάρη, λύσεις και ελπίδες. Η ψυχή, θα έλεγε κανείς, πως περνάει κάθε βράδυ, ονειρευόμενη, μια διαδικασία αυτοΐασης, μέσα στην οποία έχει το ελεύθερο να εκφραστεί, με λιγότερη λογοκρισία απ’ ό,τι επιβάλλει η συνειδητή λειτουργία όταν είμαστε ξύπνιοι. Με αυτόν τον τρόπο, προσφέρει στον ονειρευόμενο υλικό το οποίο εκείνος θα μπορούσε να σκεφτεί, να ερμηνεύσει, να παρατηρήσει ή απλά να το αφήσει στην άκρη, αν και ο Γιούνγκ, ο οποίος έχει ακριβώς αυτήν την αντίληψη για τα όνειρα, μας προτρέπει να επιστρέφουμε σε αυτά, γιατί με αυτόν τον τρόπο το όνειρο μπορεί από απλό συμβάν να γίνει μια ζώσα εμπειρία. Μια εμπειρία η οποία μπορεί να χαράξει την πορεία της ζωής μας. Ακόμη, όμως, κι αν το αφήσει στην άκρη, η ψυχή, μέσα στο όνειρο έχει, σε έναν βαθμό, εκτονώσει τις άλογες επιθυμίες της και έχει βρει έναν τρόπο να τακτοποιήσει και να μεταβολίσει βιώματα, συναισθήματα, γεγονότα, επιθυμίες, μνήμες, τραύματα, σε έναν μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, όπως, καθώς μας λέει ο Γιούνγκ, να προετοιμαστεί και για την επόμενη μέρα. Σε συμφωνία, με τον Γιούνγκ, πάνω σε αυτό, ο Φρόιντ μας λέει πως τα όνειρα παρέχουν ικανοποίηση σε ένα ψυχικό αίτημα και ζητούν να γίνουν αληθινά.

Με τον ίδιο τρόπο που ο οργανισμός μας περνά, σε κυτταρικό επίπεδο, διαδικασίες αυτοΐασης, χωρίς εμείς να το γνωρίζουμε ή να έχουμε μια ενεργή και συνειδητή συμμετοχή σε αυτό, έτσι και η ψυχή αυτοϊάται όταν ονειρεύεται, αλλά και όταν φωτογραφίζουμε, κατά την διάρκεια μιας συνεδρίας Θεραπείας μέσω της Φωτογραφίας. Τα όνειρα, μας λέει ο Γιούνγκ, είναι κομμάτι της φύσης, λειτουργούν αναζωογονητικά, σαν να κάναμε περίπατο στο δάσος ή να κάναμε μπάνιο σε ένα ποτάμι. Μας συνδέουν με την φύση από την οποία προερχόμαστε και από την οποία, δυστυχώς, οι απαιτήσεις του πολιτισμού συνήθως μας απομακρύνουν. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, εξάλλου, ότι η αξία των συνεδριών Θεραπείας μέσω της Φωτογραφίας προσφέρει, μεταξύ άλλων, ακριβώς αυτό: έναν περίπατο στην φύση των συμβόλων, στην φύση από την οποία προερχόμαστε, ένα μπάνιο στον ποταμό που πανανθρώπινα λούζει τις όχθες όλων των πολιτισμών.

Πρέπει να σταθούμε λίγο στην διευκρίνηση αυτή: όταν φωτογραφίζουμε μόνο και μόνο για να απαθανατίσουμε ένα ωραίο τοπίο, μια στιγμή, ένα αντικείμενο, χωρίς όμως να έχουμε πρόθεση η στοχοθέτηση αναφορικά με κάτι από την ψυχή μας που θέλουμε να αποτυπώσουμε, το να βγάζουμε φωτογραφίες δεν έχει τα αποτελέσματα και την λειτουργία στην οποία μέχρι τώρα αναφερόμαστε. Αυτή η λειτουργία, της ονειρικής διαδικασίας, συνοδευόμενη από τα οφέλη της, προκύπτει σε μια συνεδρία Θεραπείας μέσω της Φωτογραφίας.

Έχουμε διαπιστώσει, μέσα από την εμπειρία μας, ότι πολλοί άνθρωποι διστάζουν να μπουν στην διαδικασία της ψυχοθεραπείας ή να μιλήσουν εν τω βάθει για αυτά που τους απασχολούν, τους έχουν τραυματίσει, τους πληγώνουν, ή για αυτά που ονειρεύονται, σε αυτά που ελπίζουν και αυτά που επιθυμούν. Έχουμε ενθουσιαστεί από την πρόσφατη εξέλιξη στην χώρα μας, να συνταγογραφούνται, πλέον, οι Τέχνες, ως θεραπευτικές μέθοδοι. Οι Τέχνες, υπήρξαν ανέκαθεν ένας τρόπος κάθαρσης και αυτοΐασης, γι’ αυτό και προέκυψαν ως δημιουργική ανάγκη και έκφραση, εξάλλου. Αγκαλιάζουν το πανανθρώπινο, αλλά και συνδέουν τους ανθρώπους μέσα από το Συλλογικό Ασυνείδητο, το μέρος, όπως έλεγε ο Γιούνγκ, στο οποίο απαντάται όλος ο συμβολισμός που φέρνει τα ασυνείδητα όλων των ανθρώπων σε επικοινωνία.

Τα σύμβολα ενυπάρχουν στο περιβάλλον, χρησιμοποιούνται στους μύθους, τα τραγούδια, την ζωγραφική, τον κινηματογράφο, την λογοτεχνία, τις εικαστικές τέχνες και συνδέουν τους ανθρώπους και με το βάθος της ψυχής τους, αλλά, και, αναπόδραστα, τον έναν με τον άλλον, απ’ όποιο μήκος και πλάτος κι αν προέρχεται κανείς.

Οι Τέχνες είναι ένας μοναδικός τρόπος να απεξαρτηθεί κανείς για λίγο από την ταυτότητά του, την κοινωνική του σύμβαση, τα βιώματά του και να μπορέσει να βουτήξει στο ασυνείδητο και στην συνδεσιμότητά του με τον Άλλον. Αυτό συμβαίνει, όχι παρακάμπτοντας την ταυτότητά του, την κοινωνική του συνθήκη ή τα βιώματά του, αλλά χρησιμοποιώντας τα με έναν τρόπο απελευθερωτικό και ενωτικό στην ουσία του, αντί για δεσμευτικό και σχαστικό. Το να βουτάμε στον ποταμό των πανανθρώπινων συμβόλων, μας ξεπλένει από την ψυχαναγκαστική προσκόλληση στην ταυτότητά μας, ενόσω μας βοηθά να λειτουργήσουμε αυτό-εξερευνητικά, προκειμένου να υπηρετήσουμε την ίδια μας την φύση και, ως εκ τούτου, την σύνδεσή μας με όλους και με όλα μέσα σε αυτήν.

Στη Θεραπεία μέσω της Φωτογραφίας μπορούμε να στρέψουμε τον φακό του νου μας σε ό,τι μας απασχολεί ή αισθανόμαστε ότι θέλουμε να δουλέψουμε, χωρίς να χρειάζεται απαραίτητα να μιλήσουμε σε βάθος πάνω σε αυτό. Θα συζητήσουμε, οπωσδήποτε, με τον Σύμβουλο Θεραπείας μέσω της Φωτογραφίας όσον αφορά τις θεματικές που μας απασχολούν ή πάνω στις οποίες έχουμε ανάγκη να εργαστούμε, αλλά, το υλικό που θα παράγουμε, δεν είναι απαραίτητο ούτε να ικανοποιεί αισθητικά, ούτε να το αναλύσουμε, ούτε να το ερμηνεύσουμε. Τουλάχιστον όχι εκείνη την στιγμή. Το υπέροχο με την φωτογραφία είναι ότι μπορούμε να επιστρέψουμε σε αυτήν μεταγενέστερα, όποτε το θελήσουμε, ώστε να μπούμε σε μια ερμηνευτική εργασία. Αυτό μπορεί να γίνει όποτε ο καθένας το έχει ανάγκη και αισθάνεται έτοιμος γι’ αυτό. Η ψυχική αφύπνιση που προσφέρουν τα όνειρα, όπως και το υλικό μιας συνεδρίας Θεραπείας μέσω της Φωτογραφίας δεν είναι ακαριαία. Ο Φρόιντ είχε πει πως τα όνειρα δεν είναι εντελώς ξεκάθαρα, ακριβώς για να μην ξυπνήσουν τον ονειρευόμενο. Η εσωτερική αφύπνιση μπορεί να έρθει σταδιακά, στο μέτρο που ο καθένας δύναται και το έχει ανάγκη.

Στην Θεραπεία μέσω της Φωτογραφίας και μόνο που έχουμε φωτογραφίσει, τοποθετώντας τον φακό μας, με έναν τρόπο ώστε να εκφράσουμε τον εσωτερικό μας κόσμο και να δημιουργήσουμε γέφυρα επικοινωνίας με τον εσωτερικό και εξωτερικό μας κόσμο, με τον εαυτό μας και τον Άλλον, έχουμε ήδη ωφεληθεί, όπως ωφελούμαστε και όταν ονειρευόμαστε. Ανοίγουμε ένα ενεργό, διαδραστικό κανάλι, γεμάτο με σύμβολα και στιγμιότυπα στα οποία προβάλλουμε κομμάτια και σύμβολα της ψυχής μας, τα αποτυπώνουμε και συνομιλούμε με αυτά, δηλαδή, υλικό που δεν υπόκειται σε καμία λογοκρισία. Η φωτογραφική μηχανή γίνεται ο αμαξάς που εξισορροπεί, θέτει πορεία, αντιλαμβάνεται και συνδέει την δύναμη του ασυνειδήτου, με το βάρος του συνειδητού, αφουγκράζεται διαρκώς τις ανάγκες του ψυχισμού και δίνει λύσεις, οδηγώντας το όλον του εαυτού μας σε μια πορεία αυτεπίγνωσης και αυτοεκπλήρωσης.

Σαφέστατα, όπως προείπαμε, το φωτογραφικό υλικό που παράγεται κατά τη διάρκεια των συνεδριών της Θεραπείας μέσω της Φωτογραφίας, ή και το βίωμα της διαδικασίας, αυτό καθεαυτό, όπως ακριβώς και το ονειρικό υλικό, μπορούν να γίνουν αντικείμενο συζήτησης και πιο συνειδητής περαιτέρω ερμηνευτικής εργασίας, για όποιον το επιθυμεί, χωρίς αυτό να αποτελεί προϋπόθεση για να κάνει κανείς Θεραπεία μέσω της Φωτογραφίας. Εκτός, λοιπόν, από τις συνεδρίες Θεραπείας μέσω της Φωτογραφίας, μπορεί κανείς να δουλέψει το υλικό του περαιτέρω, σε μια προσωπική θεραπεία, σε μια ομάδα ψυχοθεραπείας, εμπλουτίζοντάς το εικαστικά, συνεχίζοντας, τρόπον τινά, τον διάλογο και την εσωτερική ψυχική διεργασία με τις φωτογραφίες του. Γι’ αυτό το λόγο, έχουμε διοργανώσει και ομάδες εργασίας – Workshops – στις οποίες το πρώτο μισό του χρόνου δίνεται στην Θεραπεία μέσω της Φωτογραφίας και το δεύτερο μισό στην ερμηνευτική συζήτηση και προσέγγιση των φωτογραφιών, εντός του πλαισίου της ομάδας η οποία φωτογραφίζει.

Η ιδιαίτερη μαγεία της Θεραπευτικής Φωτογραφίας είναι ότι τις φωτογραφίες που μιλούν στην ψυχή του και για την ψυχή του, τις παράγει ο ίδιος ο θεραπευόμενος, με την δική του κάμερα, ακριβώς όπως κάνει ο νους όταν ονειρεύεται. Έτσι και ο «φωτογραφικός νους» παράγει τα δικά του όνειρα, κρατώντας τα μάτια ανοιχτά. Ο Γιούνγκ υποστηρίζει ότι είναι πολύ πιθανό να ονειρευόμαστε συνέχεια, και όχι μόνον όταν κοιμόμαστε. Όμως, η συνειδητή μας ζωή, η αφιερωμένη στην ένταξή μας στον ανθρώπινο πολιτισμό, κάνει τόσο θόρυβο, ώστε να μην ακούμε τα μηνύματα και τα νοήματα των ονείρων μας. Στην Θεραπεία μέσω της Φωτογραφίας, λοιπόν, με την φωτογραφική μηχανή ως διαμεσολαβητή, κάνουμε ακριβώς αυτό: ονειρευόμαστε με τα μάτια ανοιχτά.